ହରଭଙ୍ଗା : ଓଡିଶାରେ ପାଳନ ହେଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଯାନି ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରାର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ରହିଛି। ଚୈତ୍ରମାସର ଢହ ଢହ ଖରାରେ ଏହି ଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। କାଷ୍ଠା ,ନିଷ୍ଠାର ସହ ବ୍ରତଧାରୀ ଏହି ଯାତ୍ରାରେ ସାମିଲ ହୋଇଥାନ୍ତି। କଷ୍ଟ ସତ୍ୱେ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା ପ୍ରତି ଭକ୍ତ ଏବଂ ବ୍ରତଧାରୀଙ୍କ ଆବେଗକୁ ଲକ୍ଷ କଲେ ଏହା ପଛରେ ରହି ଥିବା ଲୁକ୍କାୟିତ ଶକ୍ତି ଥିବା ବାରି ହୋଇପଡେ।
ମହାଦେବ ଶିବଙ୍କ ନାନାବିଧି ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ୧୮୧୩ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା ଭଳି ଲୋକ ନୃତ୍ୟର ନିଆରା ଅନୁଭୁତିକୁ ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ କଲେ ଏହି ପରମ୍ପର ସହିତ ବହୁ ପୁରାତନ ପୌରାଣିକ ,ଐତିହାସିକ ଅନୁଭୁତି ଜଡିତ ରହିଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଅଷ୍ଟମ ଓ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯନ୍ତ୍ର , ମନ୍ତ୍ର, ତନ୍ତ୍ରର ବହୁ ପ୍ରଭାବ ରହିଥିଲା। ବୌଦ୍ଧ ସନ୍ୟାସୀମାନେ ମାତୃଶକ୍ତିର ସାଧନା ଦିଗରେ ଉପାସନା ପାଇଁ ଆଦିଶକ୍ତି ଭୈରବୀ, ମାହେଶ୍ୱରୀ, ଅଷ୍ଟକାଳୀ, ଦକ୍ଷୀଣକାଳୀ ଭଳି ଆଦିଶକ୍ତିଙ୍କ ଉପାସନା କରି ମନ୍ତ୍ର, ତନ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟା ସାଧନା କରୁଥିଲେ। ପୂରାତନ କାଳରୁ ପ୍ରଚଳିତ ମନ୍ତ୍ର ,ତନ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟା ସହିତ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା ପରମ୍ପରା ଜଡିତ ରହିଛି। ଦଣ୍ଡ ନାଚ ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାର ପୁରାତନ ଓ ଆଦିମ ପରମ୍ପରା ସହିତ ଜଡିତ।ଓଡିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲାରେ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଅଂଚଳରେ ଏହାକୁ ଝାମୁ ନାଟ, ପାଟୁଆ ଯାତ୍ରା, ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି, ଚଇତି ପରବ, ଉଡା ପରବ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହିଥାନ୍ତି।
ଓଡିଶାର ପାରମ୍ପରିକ ଦଣ୍ଡଯାତ୍ରା
